Co to jest RZS – diagnostyka, pierwsze objawy i leczenie

15 września 2022

Ból i sztywność stawów, podwyższona temperatura ciała, zmęczenie i osłabienie mogą świadczyć o obecności przewlekłej choroby tkanki łącznej. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) dotyka wiele osób, przyczyniając się do utraty sprawności ruchowej oraz obniżenia jakości życia. Wczesna diagnoza RZS pozwala zahamować rozwój choroby i zmniejszyć ryzyko niepełnosprawności. Jak rozpoznać i leczyć RZS?

RZS – co to jest?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to zapalna choroba tkanki łącznej o przewlekłym charakterze i podłożu autoimmunologicznym. Charakterystycznym objawem schorzenia jest symetryczne zapalenie stawów w wyniku aktywności układu immunologicznego, który z niewyjaśnionych przyczyn usiłuje zwalczyć zdrowe tkanki organizmu. Działanie to prowadzi do wystąpienia przewlekłych stanów zapalnych w obrębie struktur przylegających do stawów. Utrzymująca się reakcja ze strony układu odpornościowego powoduje nieodwracalne niszczenie więzadeł, ścięgien, kości oraz chrząstek, a nawet stawów.

Obecność reumatoidalnego zapalenia stawów może przyczynić się również do wystąpienia objawów pozastawowych związanych z dysfunkcją pracy innych układów organizmu, m.in. sercowo-naczyniowego, nerwowego czy oddechowego, a także narządów. RZS ujawnia się najczęściej między 30. a 50. rokiem życia, z większym prawdopodobieństwem wystąpienia choroby u kobiet.

RZS – przyczyny

RZS należy do chorób zaliczanych do grupy autoregresji (autoimmunologicznych), które stanowią odpowiedź organizmu na nieznany czynnik przyczyniający się do wywołania reakcji zapalnej na własne tkanki. Dokładne przyczyny wystąpienia reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały poznane, ale wyróżnia się uwarunkowania genetyczne oraz środowiskowe, które mogą mieć wpływ na ujawnienie się choroby. Zalicza się do nich m.in. obecność choroby u członków rodziny pierwszego stopnia pokrewieństwa, płeć żeńską, częste infekcje bakteryjne i wirusowe, zaburzenia układu immunologicznego, długotrwały stres oraz palenie papierosów.

RZS – rodzaje

Reumatoidalne zapalenie stawów można sklasyfikować według czasu trwania choroby. Wyróżnia się:

bardzo wczesne RZS – trwające krócej niż 6 miesięcy,
wczesne RZS – istniejące od mniej niż 24 miesiące,
późne RZS – trwające powyżej 24 miesięcy.

Drugi podział obejmuje rozróżnienie RZS na podstawie klinicznego przebiegu choroby. W ramach tej klasyfikacji funkcjonuje nazewnictwo:

RZS typu I z samoistną remisją (choroba ma łagodny przebieg, liczne remisje, organizm dobrze reaguje na leki),
RZS typu II z łagodnym postępem (choroba postępuje stopniowo, organizm gorzej reaguje na leki),
RZS typu III z progresją przy zastosowanym leczeniu (choroba postępuje szybko, organizm jest oporny na leczenie, uciążliwy przebieg i większe ryzyko niepełnosprawności).

RZS – pierwsze objawy

Pierwsze objawy RZS nie wskazują na autoimmunologiczną chorobę i obecność przewlekłego zapalenia stawów, dlatego wiele chorych je bagatelizuje. Należą do nich m.in. chwilowy ból stawów po przebudzeniu, poranna sztywność stawów i mięśni, utrata apetytu, ciągłe zmęczenie organizmu, spadek masy ciała oraz występujące stany podgorączkowe. Brak uciążliwości ze strony pierwszych objawów RZS sprawia, że osoby dotknięte przypadłością zaniedbują wykonanie badań, zmniejszając tym samym szansę na wczesną diagnozę.

Dowiedz się więcej na temat innych chorób reumatycznych z naszego artykułu!

Jak rozpoznać RZS?

W celu rozpoznania RZS nie należy lekceważyć objawów, które początkowo mogą przypominać symptomy grypy lub innych dolegliwości o charakterze zwyrodnieniowym lub pourazowym. Jeśli po przebudzeniu lub okresie spoczynku pojawia się sztywność i ból stawu, obolałe miejsca są wrażliwe na dotyk i występuje delikatny obrzęk, bezzwłocznie warto udać się do specjalisty w celu wykonania badań. Kluczową rolę w rozpoznaniu pierwszych objawów RZS odgrywa również miejsce rozwoju stanu zapalnego – dolegliwości bólowe dotykają zazwyczaj te same stawy po obu stronach ciała i w pierwszej kolejności zlokalizowane są przeważnie u dłoni oraz stóp.

RZS – objawy neurologiczne

Pacjenci z RZS potwierdzają również obecność objawów pozastawowych, które poza utratą sprawności ruchowej w miarę rozwoju choroby przyczyniają się do obniżenia jakości życia. Do neurologicznych objawów zalicza się m.in. zmęczenie, podwyższoną temperaturę ciała, utratę masy ciała, złe samopoczucie, zespół cieśni nadgarstka wywołany z powodu obrzęku uciskającego na nerw pośrodkowy, a także neuropatię obwodową i mononeuropatię.

RZS – objawy skórne

Reumatoidalne zapalenie stawów powoduje także występowanie zmian skórnych. Do najczęstszych z nich należą guzki reumatoidalne o średnicy od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów, tzw. ziarniaki martwicze. Zmiany pojawiają się przeważnie na wypukłościach kostnych, głównie kostkach stóp, kolanach oraz na piętach. Wśród innych objawów skórnych z mniejszą częstotliwością ujawniają się rumienie i ropne zapalenie skóry.

RZS – diagnostyka

Diagnoza RZS rozpoczyna się od przeprowadzenia z pacjentem szczegółowego wywiadu lekarskiego. W potwierdzeniu lub wykluczeniu choroby kluczową rolę odgrywają badania umożliwiające ocenę stanu struktur stawowych, czyli badania ultrasonograficzne (obrazowe), m.in. USG, rezonans magnetyczny oraz RTG. Warto także wykonać badania na obecność czynników reumatoidalnych RF (markerów RZS) w organizmie oraz przeciwciał antycytrulinowych ACPA przy użyciu testu anty – CCP. Badania te mogą wskazać obecność przeciwciał obecnych u około 70-90% chorych na RZS, co zwiększa szansę postawienia trafnej diagnozy przy jednoznacznych wynikach pozostałych badań.

W diagnozie RZS nie może zabraknąć również podstawowych badań, takich jak morfologia krwi ze wskazaniem na oznaczenie stężeń CRP, które informuje o zaawansowaniu stanu zapalnego w organizmie.

Dowiedz się więcej na temat reumatoidalnego zapalenia stawów w ciąży z naszego artykułu blogowego!

Jaki wynik świadczy o RZS?

Dodatni wynik na obecność czynnika reumatoidalnego może stanowić powód do niepokoju, choć nie zawsze taka sytuacja potwierdza rozwój choroby. U wielu starszych osób podwyższona zawartość markerów RZS stanowi normalny proces związany z procesem starzenia. Więcej na temat obecności stanu zapalnego w organizmie mogą powiedzieć wyniki CRP i OB z morfologii krwi. Jeśli CRP przekracza 3,1 do 10 mg/l taki wynik wskazuje na obecny stan zapalny.

RZS – przebieg choroby

Przebieg RZS zależy od stopnia reakcji organizmu na podawane leki, częstotliwości okresów remisji oraz progresji choroby. U niektórych pacjentów reumatoidalne zapalenie stawów przyjmuje łagodny przebieg, a chorzy odczuwają jedynie ból oraz sztywność stawów – objawy, które nie przeszkadzają im w codziennym życiu. W wielu przypadkach RZS mimo podejmowanego leczenia postępuje, odbierając sprawność ruchową i możliwość samodzielnego wykonywania czynności związanych z pracą stawu zaatakowanego przez chorobę.

Przeczytaj więcej na temat życia z RZS w naszym wcześniejszym artykule!

Jak leczyć RZS?

Reumatoidalne zapalenie stawów należy do chorób, których nie można całkowicie wyleczyć, ale wczesne rozpoznanie i podjęcie farmakoterapii pozwala opóźnić proces postępowania choroby. Metody leczenia RZS bazują głównie na zastosowaniu doustnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, miejscowym łagodzeniu objawów za pomocą preparatów przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Pomocna w leczeniu RZS jest również dieta bogata w zdrowe tłuszcze, kolagen oraz składnik mineralne, m.in. wapń i potas, a także włączenie regularnej aktywności fizycznej, która nie obciąża stawów.

Zabiegi cieplne w RZS

Przy występujących dolegliwościach bólowych, sztywności mięśni oraz kości kojącą ulgę zapewniają ciepłe okłady i kąpiele. W RZS rekomenduje się regularne zażywanie kąpieli mineralnych z dodatkiem uzdrowiskowych kosmetyków na bazie wody siarczkowej oraz wodnego wyciągu z borowiny. Składniki aktywne zawarte w naturalnych preparatach korzystnie wpływają na układ kostny, wykazują działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, dzięki czemu stanowią wsparcie w leczeniu objawów reumatoidalnego zapalenia stawów.

Przeczytaj także: Choroba zwyrodnieniowa stawów – objawy, przyczyny, leczenie.